Droga klerka. Filozofia sztuki Stefana Kisielewskiego

Kisielewski to niewątpliwie jedna z najciekawszych i najbardziej barwnych osobowości w kalejdoskopie polskich intelektualistów XX wieku. Na jego wyjątkowo bogaty dorobek składają się ponad dwa tysiące felietonów, kilka setek artykułów i innych tekstów, dziesiątki książek, kompozycji, ponadto licząca pół wieku szeroka i bogata działalność. Książka stanowi próbę systematyzacji intelektualnych poglądów Kisielewskiego, ich uporządkowania i wyjaśnienia, w oparciu o analizę całości dorobku: felietonistyki, artykułów i rozpraw teoretycznych, krytyki, a także publicznej działalności społecznej i politycznej. Powyższe zostały skonfrontowane z praktyką artystyczną Kisielewskiego: prozatorską i muzyczną, wielkie znaczenie ma również analiza kontekstu politycznego, społecznego, ideowego. Książka relacjonuje tym samym całokształt zapatrywań Kisielewskiego na sprawy kultury i sztuki, jako w miarę spójną, choć ewoluującą filozofię sztuki. Jako główną oś, pomagającą uszeregować tak złożone panoptikum zagadnień i problemów omawianych tu różnych sfer działalności Kisielewskiego, przyjęto prządek chronologiczno-problemowy oraz kategorie klerkizmu i autonomii sztuki, będące heterogeniczne względem innych płaszczyzn, idei i koncepcji, a przez to umożliwiające uchronienie wywodu przed niebezpieczeństwem uproszczenia. Książka wykazuje, iż artystyczne, kulturalne, a także społeczne i polityczne koncepcje i postulaty Kisielewskiego były uzasadnione, przemyślane i głębokie, opierały się o trwałe, spójne i zdefiniowane w latach trzydziestych XX wieku podstawy światopoglądowe i ideowe, wielki temperament, szeroką i permanentną edukację, wybitnych mistrzów (Irzykowski, Tatarkiewicz, Kołaczkowski) oraz szczególne wydarzenia trzech okresów w dziejach Polski. Poszczególne tezy książki wskazują m.in. na proeuropejską, frankofilską orientację Kisielewskiego, relatywną stałość poglądów, imperatyw liberalizmu we wszystkich płaszczyznach wypowiedzi i działalności, ewolucję i dychotomię postawy klerkowskiej, nadrzędność kategorii muzycznych w zapatrywaniu na sprawy sztuki oraz kluczową rolę doświadczeń lat trzydziestych oraz wojny w kształtowaniu podstaw ideowych i światopoglądu autora. Kisielewski powszechnie postrzegany jest przede wszystkim jako Kisiel: felietonista, kpiarz, Stańczyk, tymczasem u podstaw niniejszej książki leży teza stanowiąca o wielkiej powadze autora – humanisty, człowieka kultury, patrioty.

Michał Szyszka